"Przed sklepem jubilera". Urodziny Karola Wojtyły w MIK

18 maja mija 100. rocznica urodzin Karola Wojtyły. Jan Paweł II potrafił obudzić w Polakach ducha jedności i nadziei w najcięższych czasach, gdy najbardziej tego potrzebowali. Nie inaczej jest dziś – w dobie pandemii. Przeżywamy trudny czas, potrzebujemy słów otuchy i poczucia jedności. Wszyscy pamiętamy słowa, które wypowiedział papież w Warszawie 2 czerwca 1979 r. – „Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi… tej ziemi”. Płomienna homilia, wymowne zawieszenie głosu i dodanie, niejako mimochodem, dwóch najistotniejszych słów, które zupełnie zmieniły sens tej modlitwy, zapisały się w historii. Jan Paweł II był doskonałym oratorem. Słowa te wypowiedział przecież w formie nieco teatralnej, dramatycznej. Bo Karol Wojtyła był nie tylko papieżem, kapłanem, teologiem, pisarzem, poetą, wykładowcą. Był również aktorem, dramaturgiem i dramatopisarzem, o czym nie wszyscy wiedzą i nie wszyscy pamiętają. Dzień później, 3 czerwca 1979 r. w Gnieźnie, papież powiedział o sobie: „Człowiek, który swoją duchową formację zawdzięcza od początku polskiej kulturze, polskiej literaturze, polskiej muzyce, plastyce, teatrowi – polskiej historii, polskim tradycjom chrześcijańskim, polskim szkołom, polskim uniwersytetom”. Z okazji 100. rocznicy jego urodzin Mazowiecki Instytut Kultury chce przypomnieć Karola Wojtyłę właśnie jako człowieka teatru.

W dniu 100. urodzin Karola Wojtyły, 18 maja o godz. 17:30, Mazowiecki Instytut Kultury zaprasza do wysłuchania on-line fragmentu dramatu Przed sklepem jubilera. Zaprezentuje go małżeństwo aktorów - Maja Barełkowska i Piotr Cyrwus. Film dostępny będzie na Facebooku Mazowieckiego Instytutu Kultury i Teatru Mazowieckiego, na stronie www.mik.waw.pl oraz na kanale YouTube Mazowieckiego Instytutu Kultury. 

Teatr fascynował Karola Wojtyłę już przed wojną, w czasach gimnazjum w Wadowicach. Występował w teatrze szkolnym oraz przedstawieniach wystawianych przez Dom Katolicki. Już podczas studiów w Krakowie uczestniczył w działaniach „Studia 39” – swoistej szkole teatralnej, działającej przy Krakowskiej Konfraterni Teatralnej. Jeszcze przed wojną spotkał się Wojtyła z legendą polskiego teatru Juliuszem Osterwą, który widział jedno z przedstawień studentów krakowskiej polonistyki. Podobno wywarło ono na założycielu Reduty ogromne wrażenie.

Ale kluczowym dla Karola Wojtyły teatralnym doświadczeniem, które uformowało go również jako człowieka, była przynależność do Teatru Rapsodycznego, założonego w Krakowie w czasach okupacji przez Mieczysława Kotlarczyka. Inscenizacja Teatru Rapsodycznego opierała się na słowie. Aktorzy recytowali wielkie dzieła polskiej i światowej poezji w minimalistycznej scenografii, przy dźwiękach fortepianu w prywatnych domach. Podczas okupacji zagrali w sumie 22 przedstawienia. Karol Wojtyła był wtedy słuchaczem tajnych studiów polonistycznych i aktorem pierwszego składu Teatru Rapsodycznego. Ku rozczarowaniu Kotlarczyka Karol Wojtyła zdecydował ostatecznie, że dobrze zapowiadającą się karierę aktorską zostawi dla studiów w krakowskim seminarium duchownym. Ale nie stracił kontaktu z Teatrem Rapsodycznym. Pisał o jego pracy w „Tygodniku Powszechnym”. Już jako biskup wstawiał się za Teatrem Rapsodycznym, który za religijne akcenty w swojej twórczości, był szykanowany przez komunistyczne władze.

Karol Wojtyła był również dramatopisarzem. Pierwsze próby dramatyczne podejmował już w czasie wojny, biorąc na warsztat tematy starotestamentalne – Hiob i Jeremiasz. Rękopis dramatu Dawid przepadł w wojennej zawierusze. Po wojnie powstały kolejne, bardziej znane utwory. Brat naszego Boga, zainspirowany życiem i dziełem brata Alberta Chmielowskiego, którego wiele lat później papież Jan Paweł II podniósł do godności świętego. Dramat jest rozważaniem na temat kondycji artysty, który decyduje się zostawić swój talent i życie w sztuce dla służby Bogu i ludziom. Można zatem powiedzieć, że w historii brata Alberta odnajdywał Wojtyła refleksy własnych życiowych wyborów.

Misterium Promieniowanie ojcostwa to ostatni dramatyczny tekst Karola Wojtyły. Jest trudny do wystawienia scenicznego. Napisany poetycką prozą, mierzy się z teologicznym ujęciem miłości, która swoją najdoskonalszą postać znajduje w miłości Boga do człowieka. To już bardziej metafizyczny esej niż dramat. A jeśli dramat, to wkraczający bezpośrednio w sferę ludzkiego życia.

Najbardziej znanym dramatem Karola Wojtyły jest sztuka Przed sklepem jubilera. O jej istocie mówi już podtytuł: „Medytacja o sakramencie małżeństwa przechodząca chwilami w dramat”. Bohaterami są trzy pary małżonków. Są z różnych pokoleń i na różnych etapach życia. Mają rozmaite doświadczenia – inaczej przeżywają miłość, trudy i rozczarowania małżeństwa. Tytułowa postać jubilera jest klamrą spajającą ich historie. Czasem przychodzą do niego pełni nadziei narzeczeni przygotowujący się do małżeństwa, aby kupić obrączki na dzień zaślubin, a czasem rozczarowani doświadczeni życiem małżonkowie, którzy chcą sprzedać obrączkę z nieudanego małżeństwa. Każde takie spotkanie jest jednak okazją do rozmowy z jubilerem o istocie małżeństwa, miłości, sakramentu. Tytułowy jubiler jest postacią symboliczną – figurą Boga, który sam jest miłością i tej miłości uczy – czasem przez radość i rozkosz, a czasem przez trud i rozczarowanie.

Dramaty Karola Wojtyły były chętnie wystawiane w latach 80. w okresie Solidarności i nocy stanu wojennego, w teatrach podziemnych. W czasie słynnego aktorskiego bojkotu, gdy wielu wspaniałych artystów odmówiło grania i reżyserowania na scenach państwowych teatrów oraz w radiu i telewizji, sztuki papieża wystawiane była przy kościołach, w parafialnych salach katechetycznych i widowiskowych, gdzie artyści polskich scen o bardzo różnych poglądach politycznych i społecznych, znaleźli schronienie i przestrzeń dla swojej teatralnej ekspresji. Ale pojawiały się one także w repertuarach zawodowych teatrów, m.in. w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku (1982 r.), Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie (1980 r.), teatrach w Wałbrzychu, Płocku czy Bielsku-Białej (1981 r.).